Hoe is de Belgische vlag ontstaan?

Hoe is de Belgische vlag ontstaan?

De belgische revolutie

Toen Napoleon in 1815 te Waterloo definitief werd verslagen, hertekende het Congres van Wenen de politieke kaart van Europa. De voormalige Oostenrijkse Nederlanden en het Prinsbisdom Luik, samen een gebied dat nu grotendeels België is, werden onderdeel van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en kwamen onder het gezag van de Nederlandse koning Willem I van Oranje-Nassau. Vanaf het begin werd deze unie door spanningen gekenmerkt. Het Noorden en het Zuiden verschilden namelijk in veel opzichten, onder andere op religieus vlak (protestanten en katholieken), qua taal (Nederlandstalig en Franstalig) en qua economie (een tanende handelsnatie met schulden en een gebied in volle industriële bloei dat zwaar werd belast).

Terwijl een deel van de "Belgische" elite en burgerij de nieuwe regering als voordelig ondervond, hield de rest van de bevolking er een andere mening op na. Willem I wilde in het Zuiden graag een solide basis opbouwen en bevorderde intensief de industriële, commerciële en financiële burgerij, evenals de transport- en onderwijssector. Deze groepen waren met de unie eerder tevreden. Aan de andere kant stond Willems beleid als verlichte vorst, dat met name meer staatscontrole over religieuze zaken inhield (vermindering van de religieuze invloed op het onderwijs, confiscatie en verkoop van kerkelijke eigendommen, pluralisme, enz.). Ook een andere groep was ongelukkig met het beleid van de nieuwe koning: de liberalen, een jonge politieke beweging die botste met het conservatisme van wat in wezen een Restauratieregime was.

Deze groepen boden in toenemende mate oppositie, aanvankelijk via de pers en petities. De regering reageerde hierop met zware represse, wat het oppositionele vuur echter alleen maar verder aanwakkerde en de verhoudingen tussen Noord en Zuid verder bemoeilijkte, zelfs op ministerieel niveau. In dit klimaat van repressie en groeiende oppositie werd de revolutionaire beweging van 1830 geboren.[1] Tijdens de zomer van dat jaar radicaliseerde de beweging, die door het unionisme van katholieken en liberalen al sterker was geworden. Aanvankelijk was de oppositie hoofdzakelijk populair onder arbeiders, ambachtslieden, werklozen en bedienden; de economische crisis op dat moment en de ontevredenheid die daaruit volgde, verspreidden revolutionaire ideeën in verschillende kringen. Er werden acties georganiseerd en de revolutionairen kregen zelfs gezelschap van voormalige Franse soldaten (in Parijs was het Bourbon-restauratieregime juist omvergeworpen).[2]

De eerste grote revolte vond plaats eind augustus in Brussel, tijdens en vlak na een opvoering van de opera “La Muette de Portici”, een opera die vrijheidsliefde en opstandigheid verheerlijkt. Een uitzinnige menigte trok na een opvoering door de straten van Brussel en viel de huizen van notoire regimetrouwe burgers aan. Deze gebeurtenis maakte de bourgeoisie bang, die met het Nederlandse bestuur weliswaar ook niet helemaal tevreden was, maar toch gematigder reageerde. Als reactie richtte ze een gewapende militie op. Haar belangrijkste eis was de administratieve scheiding van het Noorden van het Zuiden, d.w.z. (ongeveer) het huidige Nederland en België. Geconfronteerd met de weigering van de Koning won de opstand aan kracht en verspreidde zich over het hele land. Op 23 september trok het Nederlandse leger onder leiding van prins Frederik Brussel binnen. Het stuitte op verzet van verschillende groepen revolutionairen, gecoördineerd door de burgerwacht. Er werden barricades opgeworpen en er vonden schermutselingen plaats in het stadscentrum, vooral rond het Koninklijk Park. Na een paar dagen van schermutselingen trokken de Nederlandse troepen zich in de nacht van 26 op 27 september terug. Een week later, op 4 oktober 1830, riep een voorlopige regering de onafhankelijkheid van de nieuwe natie uit.[3]

Nieuwe natie, nieuwe vlag

Tijdens de revolutie zwenkten de milities met verschillende vlaggen. De Franse vlaggen die opdoken, waren een teken van een mogelijk verlangen door Frankrijk te worden ingelijfd. Zij waren vooral in grote Franstalige steden zoals Luik, Verviers en Namen te zien.[4] Andere steden voerden hun eigen kleuren; in Brussel en elders werden de kleuren van het oude hertogdom Brabant (zwart, geel en rood) getoond. De burgerwacht nam deze kleuren ook aan, zowel uit nationaal sentiment als om elk idee van verbondenheid met Frankrijk te verwerpen. Lucien Jottrand, een advocaat, en Edouard Ducpétiaux, een journalist, gebruikten deze kleuren om de eerste Belgische vlag te creëren, bestaande uit horizontale strepen (bovenaan rood, dan geel, dan zwart). Deze vlag is hierboven op het heroische schilderij over de Belgische revolutie zien, gezwaaid door de man die op de stapel stenen staat.[5]

Maar waarom de keuze voor Brabantse kleuren? Om dit te verklaren moeten we terug naar de jaren 1780. Na de dood van keizerin Maria Theresia erfde haar zoon Jozef II de soevereiniteit over de Oostenrijkse Nederlanden, ook bekend als de Zuidelijke Nederlanden (het toekomstige grondgebied van België). Hij voerde een centralistisch beleid dat algemeen als "verlicht despotisme" bekend staat. De hervormingen die hij op verschillende gebieden wilde doorvoeren, wekten al snel onvrede op. Ten eerste volgde hij niet de gebruikelijke procedure om de Staten van de verschillende graafschappen en hertogdommen te raadplegen. Ten tweede voorzag hij op religieus vlak in een strengere staatscontrole over de Kerk, evenals de afschaffing van bepaalde religieuze huizen en de inbeslagname en daaropvolgende verkoop van hun bezittingen. Op gerechtelijk vlak ten slotte werd een nieuwe hiërarchische organisatie opgericht ter vervanging van de bestaande rechtbanken. Deze beslissing, die werd genomen zonder overleg met de Staten en waarbij hun traditionele instellingen werden omvergeworpen, was de druppel die de "Brabantse omwenteling" deed overlopen.[6]

De opstand van 1789/90 oftwel "Brabantse omwenteling" tegen de Oostenrijkers leidde tot de ondertekening van een eenheidsakte tussen negen van de tien staten die de Oostenrijkse Nederlanden vormden: ze werden onafhankelijk en vormden een republiek onder de naam van de Verenigde Belgische Staten. Deze onafhankelijkheid was echter van korte duur. Het nieuwe bewind was zwak en al in december 1790 keerde het Oostenrijkse leger versterkt terug en kregen de keizerlijke regenten opnieuw de controle over het land.[7]

De parallellen tussen de revoluties van 1789 en 1830 zijn duidelijk. Terwijl de eerste de naam ʺbrabançonneʺ draagt omdat Brabant het zenuwcentrum was, kan ze in bredere zin als Belgisch worden beschouwd omdat ze leidde tot de oprichting van de Verenigde Belgische Staten. De nieuwe republiek droeg al de naam België en haar inwoners beschouwden zichzelf al als "Belgen". Bovendien droegen de leiders van de opstand een kokarde met de "Belgische" kleuren. Dit komt bovenop de inhoudelijke gelijkenissen (opstand tegen een vreemde mogendheid en haar centraliserende hervormingen). (Stengers 1992: 325-326)

De vlag van de Belgische Revolutie vertoont daarom de kleuren die ooit het schild van het voormalige hertogdom Brabant vormden: ʺeen gouden leeuw (geel) op een sabel (zwarte) achtergrond, ruitjes en tanden (rood)ʺ voorstelde.[8] Later werden de horizontale strepen van de Belgische vlag verticaal gezet om het verschil met de vlag van de Duitse confederatie duidelijk te maken. Deze verticale configuratie werd in de grondwet opgenomen en korte tijd later werden de rode en zwarte strepen van plaats verwisseld.[9]

Wat zegt de Grondwet?

Het artikel van de Belgische Grondwet dat de nationale vlag betreft, is nog nooit gewijzigd. Vandaag de dag staat er nog steeds dat ʺDe Belgische Natie kiest als kleuren rood, geel en zwart, en als rijkswapen de Belgische Leeuw met de kenspreuk: L'UNION FAIT LA FORCE (=EENDRACHT MAAKT MACHT).ʺ[10] Dit maakt België het enige land ter wereld waarvan de vlag niet de volgorde volgt die is vastgelegd in de Grondwet.[11]